ΙΔΑΝΚΌ Η ΕΛΕΥΕΘΕΡΊΑ

 

ΟΙ ΜΗ ΑΝΑΣΤΡΕΨΙΜΕς ΠΡΑΞΕΙς
Ενώ άλλοι φιλόσοφοι θεωρήθηκαν θεμελιωτές του υπαρξισμού, ο Σαρτρ ήταν αυτός που τον έφερε στο προσκήνιο και δημιούργησε το ομώνυμα γαλλικό κίνημα, υποστηρίζοντας και εικονογραφώντας τις ιδέες του με πληθώρα έργων από διαφορετικά λογοτεχνικά είδη. Ο Υπαρξισμός (existentialisme) είναι το κίνημα της σκέψης που προέβαλε την ύπαρξη (existence) σε αντιπαραβολή και αντίθεση με την ουσία (essence). Η τελευταία αντιμετωπίστηκε ως απατηλό δημιούργημα του φιλοσοφικού στοχασμού που παρέβλεπε μέχρι τότε το άμεσο και οδυνηρό δεδομένο της ύπαρξης. Ο Σαρτρ ανέφερε χαρακτηριστικά με παιγνιώδες ύφος στα γαλλικά «η ύπαρξη προηγείται της ουσίας» («L'existence prιcθde l'essence»).
Συνοψίζοντας τελείως επιγραμματικά τα βασικά σημεία της θεωρίας του, ο Σαρτρ υποστήριξε την ανυπαρξία του θείου και τη δυνατότητα ελεύθερης επιλογής του ατόμου. Είπε για τον άνθρωπο πως « είναι καταδικασμένος να είναι ελεύθερος» και τον έφερε αντιμέτωπο με τις πράξεις του, αποδίδοντάς του την αποκλειστική ευθύνη για αυτές. Άλλωστε θεωρούσε ότι ανεξαρτήτως των συνθηκών καθένας κρίνεται μόνο από τις πράξεις του, που επιπλέον είναι και μη αναστρέψιμες.
Έχω διαβάσει μόνο τρία βιβλία του Σάρτρ τις ΛΕΞΕΙΣ και τις ΜΥΓΕΣ και ΤΟ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΤΟ ΜΗΔΕΝ. Με τις ΛΕΞΕΙΣ νομίζω του αποδόθηκε το βραβείο Νομπέλ που το αρνήθηκε, με το σκεφτικό πως αν το δεχόταν θα δέσμευε την ελευθερία του. Τις ΜΥΓΕΣ τις διάβασα ένα Καλοκαίρι που έκανα τον γύρο της Πελοποννήσου πάνω σε μια μηχανή σαν ξένοιαστος καβαλάρης. Θυμάμαι πως όταν πήγαινα στις Μυκήνες με ακολουθούσε ένα τσούρμο μύγες, πίσω από την πλάτη του αι μου ήρθε η ιδέα πως γι αυτό έβαλε τον τίτλο αυτόν. Μιλάμε για χιλιάδες μυγάκια! Οι ΜΥΓΕΣ αναφέρονται στον μύθο των Ατρειδών, είναι δηλαδή μια επέκταση της τραγωδίας υπαρξιακά.

Ο Σάρτρ έζησε σχεδόν όλον τον εικοστό αιώνα [1905-1980 ] και ήταν επαναστάτης όπως οφείλει να είναι κάθε σπουδαίος και μεγάλος διανοούμενος. Έγραψε μυθιστορήματα, φιλοσοφικά δοκίμια, μελέτες, θεατρικά έργα. Μα περισσότερο έμεινε σαν φιλόσοφος. Ένας από τους μεγαλύτερους του εικοστού αιώνα. Η θεωρία του υπαρξισμού οφείλεται σ΄αυτόν. Είπε για τον άνθρωπο πως "είναι καταδικασμένος, να είναι ελεύθερος" Και πως ή "ύπαρξη προηγείται της ουσίας". Αν είναι καταδικασμένος να ζει ελεύθερα ο άνθρωπος διαφωνώ με αυτή καθαυτή τη ρήση γιατί πιστεύω πως κανείς άνθρωπος δεν είναι ελεύθερος. Βέβαια το θέμα χωράει πολύ συζήτηση. Τι εννοούμε λέγοντας ελεύθερος άνθρωπος; Ποιες είναι οι ελευθερίες του; Νομίζω πως ο άνθρωπος είναι γεμάτος συμπλέγματα και τον περισσότερο χρόνο που έζησε και που ζει πάνω στη γη, το περνάει υποδουλωμένος στους θεούς, πρώτα, στην κακία και τους πολέμους μετά. Θα λεγα πως ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος να πολεμά. Καμία ελευθερία δεν του επιτρέπει αυτό όπως και ο φόβος που είναι ο χειρότερος εχθρός του ανθρώπου. Επίσης αξίωμα είναι για μένα η προφύλαξη του ανθρώπου από τον ίδιο τον άνθρωπο. Στην ουσία, λέει ο ένας στον άλλον, "φυλάξου μια μέρα θα σε σκοτώσω." Με βάση τέτοια δεδομένα που είναι η ελευθερία του; Δυστυχώς τα συμπεράσματα αυτά δεν δικαιώνουν τον Σάρτρ. Τώρα, αν η ύπαρξη προηγείται της ουσίας κι αυτό επιδέχεται αμφιβολία αν δεχτούμε τον όρο πως τα πράγματα υπήρχαν πάντα αλλά ο Σάρτρ που αρνήθηκε τα θεία, όχι ακριβώς σαν άθεος, άθρησκος, περισσότερο ουμανιστής υπήρξε, ιδιαίτερα προς το τέλος της ζωής του. Είχε ως ιδανικό την ελευθερία της δράσης, του άρεσε η ανάληψη της ευθύνης και παραδεχόταν την ανεξαρτησία της συνείδησης