η τζοκόντα είναι αριστούργημα;

ΓΙΑΤΙ ΛΕΜΕ ΠΩς Η ΤΖΟΚΟΝΤΑ ΕΙΝΑΙ ΑΡΙΣΤΟΥΡΓΗΜΑ;

Η κουβέντα αυτή είναι μάλλον χιλιογενόμενη. Δηλαδή, τι «φταίει» και ένας έργο ζωγραφικής, ένας πίνακας, είναι ωραίος; Τι τον κάνει τελικά ωραίο; Γιατί λέμε πως η Τζοκόντα είναι αριστούργημα ή η κραυγή του Μουνκ, η ανατομία της φιλοσοφίας του Ρέμπραντ και πάει λέγοντας.

Οι περισσότεροι απλοί άνθρωποι που στέκονται μπροστά σε ένα έργο τέχνης, νιώθουν μάλλον μια αμηχανία μέχρι ν αντιληφθούν την σπουδαιότητα και την ωραιότητα του. Κοιτάζουν τους άλλους, τους ειδήμονες, εκείνους που μοιάζουν να ξέρουν από τέχνη για να τους εξηγήσουν γιατί η κραυγή του Μουνκ είναι αριστούργημα. Φυσικά είναι πασίγνωστο πως ξέρουν όλοι τον Πικάσο αλλά σπάνια γνωρίζουν έναν τίτλο έργου του ή έχουν στο νου τους ένα έργο του, ας πούμε τις γυναίκες της Αβινιόν-εννοώ το πλείστον των ανθρώπων ανά τον πλανήτη.

Επανερχόμενος στο ποιο έργο είναι ωραίο και ποιο όχι, ακούγοντας και διαβάζοντας πολλούς κριτικούς τέχνης, μα περισσότερο εξετάζοντας ο ίδιος αυτό το κομμάτι περί αισθητικής στην τέχνη και όχι μόνο, το συμπέρασμα μου είναι πως κανείς δεν γνωρίζει τι κάνει ένα έργο ωραίο κι ένα άλλο μέτριο ή κακό ή ανοσιούργημα. Για το τελευταίο, υπαίτιοι είναι καθαρά οι κριτικοί τέχνης που πάντα μπορούν να κάνουν με ευκολία το άσπρο-μαύρο. Μαζί με όλο αυτό το συνονθύλευμα που κινείται γύρω από την κριτική των έργων τέχνης,- το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου δεν ξέρει και ούτε ενδιαφέρεται για τις λεπτομέρειες αυτές- οι ίδιοι οι ζωγράφοι δημιουργούν σύγχυση πίσω κι εμπρός από τα έργα τους. Ο Νταλί οφείλει το μεγαλύτερο μέρος της παγκοσμιοποίησης του στις μεγαλοστομίες του, στο σταριλίκι και γενικά σε μια εξτρίμ συμπεριφορά- όχι βέβαια πως δεν αξίζουν τα έργα του αλλά κάποιους άλλους εφάμιλλους ο πολύς ο κόσμος ούτε καν γνωρίζει την ύπαρξή τους.

Παρατηρώντας και συνομιλώντας με πολλούς ανθρώπους μπροστά από κάποιο έργο μου, άρχισα να πιστεύω πως τους αρέσουν μάλλον αυτά που δεν καταλαβαίνουν ή που δεν μπορούν να δώσουν μια λογική εξήγηση. Λένε συνήθως πολλά και κάποιοι σιωπούν από αδράνεια. Πάντως το σπουδαιότερο είναι που εν κατακλείδι παραδέχονται πως «δεν ξέρω γιατί αλλά μ αρέσει, έχει κάτι αυτό το έργο!»

Υπάρχει βέβαια και η διχογνωμία για το αν ένα έργο γίνεται ωραίο επειδή ο δημιουργός του σπατάλησε πολύ χρόνο ή το έκανε σε μισή ώρα! Προσωπικά δεν πιστεύω στα θαύματα. Διαφορετικά ωραία είναι τα έργα του ενός λεπτού και απίστευτα διαφορετικά εκείνα που χρειάζονται πολύ χρόνο. Γενικά, δεν πιστεύω πως ένα αριστούργημα γίνεται σε λίγο χρόνο. Ούτε όμως πως επειδή κάποιος εργάζεται πολύ σκληρά πρέπει και ν αμειφθεί ή τέλος πάντων να βρει καταξίωση γι αυτό. Ένας τέτοιος ήταν ο Χατζηκυριάκος-Γκίκας για τον οποίο ορισμένοι άνθρωποι της τέχνης δε  δίνουν δεκάρα σε αντίθεση με τον τεμπέλη Τσαρούχη που του βγάζουν το καπέλο.

Η αλήθεια είναι πως κι εγώ έχω συχνά μπερδευτεί για να ξεδιαλέξω μεταξύ ωραίου και άσχημου έργου, όσο κι αν αυτό φαίνεται παράξενο. Κάποτε έβγαζα πιο εύκολες, βιαστικές κρίσεις και έπεφτα έξω. Έλεγα φερ ειπείν πως δε μου άρεσε ο Μοντιλιάνι ενώ τώρα έχω αναθεωρήσει. Για τον Μιρό δεν πολυνοιαζόμουνα και τον Φασιανό τον έκρινα όπως ο απλός άνθρωπος. Ο Φασιανός είναι καλός ζωγράφος, τώρα αν κατακρίνεται για τις διασυνδέσεις του αυτό είναι άλλο. Συνοψίζοντας, λέω πως, εν πάση περιπτώσει και το τελευταίο έργο που θα σχεδιάσει ένας άνθρωπος σε ένα παραπεταμένο χαρτί, είναι ωραίο.